غذا و مواد ضروری آن :

ارزش غذایی که می خوریم، وابسته به ترکیبات شیمیایی خاصی است که در آن وجود دارد. مواد غذایی ضروری برای بدن عبارتند از : کربوهیدرات ها،‌لیپیدها ،‌پروتئین ها ،‌ویتامین ها، مواد معدنی و آب ، مقدارو نوع این مواد چنان مهم است که در صورت کم یا زیاد شدن آنها دچار بیماری می شویم. برخی از این ترکیبات شیمیایی مولکول های پیچیده ای هستند که به همان شکل،‌برای بدن قابل استفاده نیستند و باید شکسته و کوچک شوند. این عمل را دستگاه گوارش انجام میدهد.

۱ – کربوهیدرات ها:

بیشتر غذاهای ما را کربوهیدرات ها یا قندها تشکیل می دهند که معمولاً‌ آن ها را با نام قند می شناسیم. باید سلول های مغزتان بطور مرتب انرژی حاصل از شکستن مولکول های گلوکز را بدست آوردند. گلوکز، نوعی کربوهیدرات است که در خون ما وجود دارد و ساده ترین قندی است که سلول های بدن می توانند آن را به عنوان سوخت مصرف کنند.
نشاسته و سلولز هم کربوهیدرات اند. نشاسته در سلول دانه هایی مانند گندم،‌برنج،‌ذرات و سیب زمینی به مقدار زیادی ذخیره شده است. سلولز،‌کربوهیدراتی است که دیواره سلول های گیاهان را تشکیل می دهند نشاسته،‌سلولز و نیز کربوهیدرات ذخیره ای بدن انسان و جانوران که در فصل بعدی با آن آشنا خواهید شد. از اتصال تعداد زیادی مولکول گلوکز به یک دیگر تشکیل می شوند . البته سلولز بر خلاف دو ماده ی دیگر در بدن ما تجزیه نمی شود.

۲ – پروتئین ها

پروتئین ها تقریباً مهم ترین مولکول سازنده ی اجزای سلول هستند و کارهای مهمی برعهده دارند. مصرف پروتئین برای رشد بدن لازم است. هر مولکول پروتئین از اجتماع تعداد زیادی مولکول کوچک تر به نام آمینو اسید ساخته شده است. گوناگونی نوع، تعداد و ترتیب آمینو اسیدها باعث ایجاد پروتئین های مختلف می شود. بدن برخی از آمینو اسیدها را می تواند بسازد ولی گروهی را که نمی تواند بسازد باید به وسیله غذا دریافت کند. این نوع آمینو اسیدها در تخم مرغ،‌شیر،‌پنیر،‌گوشت ،‌نخود،‌لوبیا و سویا فراوانند.

۳ – لیپیدها :

لیپیدها ماده ی اصلی ساختمان غشاء سلول هستند. این مواد زیر پوست و اطراف اندام های بدن ذخیره می شوند و به صورت عایق و ضربه گیر عمل می کنند. لیپیدها ،‌در مقایسه با کربوهیدرات ها، مقدار انرژی بیشتری برای بدن فراهم می کند. بنابراین برای ذخیره انرژی باصرفه ترند. یعنی مقدار کم تر از آن ها انرژی بیشتری ذخیره می کنند. رژیم غذایی که مقدار مصرف لیپید در آن خیلی زیاد یا خیلی کم باشد،‌برای سلامتی انسان مضر است. اگر مقدار مصرف کربوهیدرات ها زیاد باشد،‌در بدن تبدیل به لیپید شده و ذخیره می شود. گوشت، تخم مرغ ،‌پنیر، کره و دانه های روغنی مانند آفتاب گردان از منابع مهم لیپیدها هستند.

۴ – ویتامین ها :

ویتامین ها موادی هستند که به مقدار بسیار کم، برای بدن لازمند و کارهای مهمی انجام میدهند. این مواد باعث تنظیم فعالیت بدن شده،‌با کمک آن ها استفاده از سایر مواد غذایی کامل و ساده تر می شود. برای مثال، اگر ویتامین D به بدن نرسد، سلول های استخوانی نمی توانند از کلسیم استفاده کنند. بدن می تواند بعضی از ویتامین ها را بسازد. مثلاً در برابر آفتاب، ‌مقداری ویتامین D در پوست ما ساخته می شود. ویتامین B‌ و K نیز در بدن بعضی از باکتری های داخل روده بزرگ ساخته می شود.

۵ – مواد معدنی :

در غذای انسان باید حتماً مقداری عناصر مختلف بصورت ترکیبات شیمیایی گوناگون وجود داشته باشند. زیرا انسان مانند هر جاندار دیگری قادر به ساختن هیچیک از عناصر نیست. غیر از کربن،‌هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن که در ساختمان کربوهیدرات ها، پروتئین ها و لیپیدها، وجود دارند. عناصر دیگر با توجه به میزان استفاده ی آنها در بدن، باید به مقدار کافی مصرف شوند. بیش از بیست عنصر وجود دارد که برای تغذیه ی انسان ضروری محسوب می شوند. این عناصر به صورت مواد معدنی به بدن می رسند.

۶- آب :

بعد از هوا ،‌آب لازم ترین ماده برای بدن است بیشتر مواد غذایی باید بصورت محلول در آب به بدن برسند. آب بدن در داخل و اطراف سلول ها وجود دارد و محیط مناسبی برای انجام واکنش های شیمیایی است. شاید تجربه کرده باشید که اگر زبان خود را خشک کرده و مقداری نمک روی آن بریزند، مزه ی آن را حس نخواهید کرد. آب مواد زاید را از سلول ها دور می کند. آب ، با جذب گرمای ایجاد شده در بدن و تبدیل شدن به بخار از گرم شدن زیاد از حد بدن جلوگیری می کند. یک انسان بالغ باید غیر از آبی که در غذاهای مختلف وجود دارد،‌روزانه حدود ۸ لیوان آب بنوشد، بخشی از این آب برای جبران آبی است که بدن انسان با عرق کردن، ادرار و مدفوع و انجام واکنش های حیاتی از دست می دهد.

اطلاعات جمع آوری کنید
۱ – تاریخچه کشف ویتامین ها بسیار جالب است. درباره ی آن مطالعه کنید و نتیجه را به بحث بگذارید:

حدود ۴۰۰ سال قبل جهانگردی به نام ماژلان تصمیم گرفت با کشتی دور دنیا را بگردد. در هنگام سفر طولانی مشاهده کرد که دهان ملوان ها زخم شده و ازلثه ی آنان خون جاری شده است و بعد مفصل های آنها باد کرد و چنان دردناک می شد که قابل تحمل نبود. نام این بیماری اسکوربوت است. وقتی که به جزایر فیلیپین رسیدند مقداری غذای تازه و مرکبات استفاده کردند مشاهده شده که بیماری برطرف شد و بعد دریافتند که کمبود ویتامین C موجب بروز بیماری اسکوربوت شده است.

رژیم غذایی :

رژیم غذایی برای هر فرد،‌ یعنی غذاهایی که بطور معمول آن ها را مصرف می کند. گوناگونی غذاها بسیار زیاد است. ولی از آن جا که هر کدام برخی از شش دسته مواد غذایی ضروری را دارند، برای داشتن رژیم غذایی صحیح، باید ترکیب مناسبی از غذاهای مختلف را مصرف کرد.

گروه های غذایی :
برای طراحی یک رژیم غذایی مناسب باید به سه عامل توجه کرد :

اول – ویژگی های فردی، مثل سن، جنس ، ‌قد،‌ وزن ، ‌میزان فعالیت و نوع استخوان بندی
دوم – انواع مواد ضروری موجود در هر غذا
سوم – توجه به گروههای غذایی

گروه های غذایی – به تقسیم بندی غذاهای روزمره بر اساس سه ویژگی گفته می شود.

الف) تشابه غذاها
ب) مواد ضروری تشکیل دهنده ی آن ها
ج) تعداد وعده های مصرفی روزانه

گروه های غذایی عبارتند از :

۱) گروه نان، غلات، برنج و انواع ماکارونی
۲) گروه سبزیها و حبوبات تازه
۳) گروه میوه ها
۴) گروه گوشت ،‌تخم مرغ،‌حبوبات خشک و آجیل
۵) گروه شیر و فرآورده های آن
۶) گروه قند، چربی و روغن
خوردن میوه و سبزی گذشته از تأمین ویتامین ها و نمک ها باعث می شود که مواد مختلف غذایی آسان تر در مسیر لوله گوارش حرکت کنند.

اطلاعات جمع آوری کنید :
بعضی از افراد گیاه خوار یا خام خوارند. بعضی نیز فقط یک یا دو نوع غذا می خورند. گزارشی از درستی یا نادرستی کار آنان تهیه کنید.

کسانی که خود را از غذاهای جانوری محروم کنند مواد پروتئینی به اندازه کافی ممکن است به بدنشان نرسد و از لحاظ رشد، سلامتی، فعالیت های مختلف نمی تواند مثل کسی باشند که از غذای متنوع استفاده می کند.
هرم راهنمایی غذایی :

امروزه متخصصین تغذیه برای انتخاب غذای روزانه، استفاده از هرم راهنمای غذایی را توصیه می کنند. در این هرم، وعده های مصرف غذا در روز، از پائین به بالا کاهش می یابد. مصرف روزانه غذاهای گروه نان و غلات که در پائین هرم هستند بیشتر از بقیه است.
در ردیف بالایی گروه سبزی ها بزرگتر از گروه میوه هاست. یعنی تعداد وعده های غذایی بیشتری را در شبانه روز به خود اختصاص می دهد. ردیف بالاتر بطور مساوی بین گروه گوشت و شیر تقسیم شده است. در نوک هرم، غذاهایی مثل قندها، چربی ها و روغن قرارگرفته و مفهومش این است که باید به کم ترین مقدار ممکن مصرف شوند. در هر یک از این گروهها مقداری قند چربی وجود دارد که هر چه به سمت پائین هرم بیابید، کم تر می شود.
این هرم برای افراد معمولی است. برای موارد ویژه مثل بیماران،‌سالمندان،‌کودکان و نوزادان و نیز مادران باردار هرم های غذایی خاصی استفاده می شود.

غذا یک مشکل جهانی :

نزدیک به ۲۰ درصد از مردم ایران،‌یا غذای کافی نمی خورند و یا در غذای آنان مواد مورد نیاز ،‌به طور کامل وجود ندارد. این وضع باعث ایجاد بیماریهای مختلف و کاهش فعالیت های ذهنی می شود.تهیه ی غذاهای پروتئین دار،‌مشکل بزرگ بسیاری از کشورهاست و یکی از دلایل آن جمعیت زیاد است.

منبع:   کتاب درسی دوم راهنمایی

ناشر:    http://ed.loxblog.com